کودک همسری، زیر تیغ سیاست

به گزارش راهبرد معاصر؛  طبق آمار ثبت احوال، ۲۸ دختر کمتر ۱۰ ساله و ۳۱۷ پسر کمتر ۱۵ ساله در سال ۹۶ ازدواج کرده‌اند. در همین سال بیش از ۵۴ هزار مورد ازدواج دختران بین ۱۰ تا ۱۴ سال و پسران بین ۱۵ تا ۱۹ سال در کشور ثبت شده است. فقط در استان تهران در سال گذشته، ۱۴۸۱ ازدواج زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده که ۱۴۶۳ مورد آن ازدواج دختران زیر ۱۵ ساله بود. طرح افزایش حداقل سن ازدواج در ایران با قید یک فوریت، چهارم مهر سال ۹۶ در مجلس به تصویب رسید اما در مسیر صحبت‌های اولیه با شورای نگهبان به نتیجه نرسید. باز شدن طرح کودک‌همسری در مجلس با واکنش‌های متفاوتی از سوی بخشی از افکار عمومی شد؛ اگرچه طرح مذکور پس از آماده شدن و بررسی اولیه پرونده‌اش در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس بسته شد.

طرح افرایش سن ازدواج یا اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی که به اتفاق آرا در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس رد شد، پیش از این ازدواج دختران زیر ۱۳ و پسران زیر ۱۵ به دو شرط رضایت ولی و مجوز دادگاه مشروط بود. طرح فوق قصد داشت تا علاوه بر ممنوع کردن کلیه ی ازدواج های در این رنج سنی، ازدواج دختران ۱۳تا۱۶ و پسران ۱۵ تا ۱۸ سال را به همان دو قید مشروط کند. در این طرح اولویت اصلی با ممنوعیت ازدواج زیر سن ۱۳ سال بوده است.

عده‌ای موافق تصویب طرح منع کودک همسری، بیش از پیش تلاش داشته است که این مسئله را رنگ‌وبوی سیاسی دهد و به کمک رسانه، تصویب این طرح را به نقطه قوت فراکسیون بانوان تبدیل سازد.

در صحن علنی مجلس زمانی که این طرح مطرح شد با رای بالا به تصویب رسید اما کمیسیون حقوقی و قضایی اعلام کرد که این طرح با توجه به شرایط کنونی کشور ضرورتی ندارد. به عبارت دیگر این طرح تبدیل به موضوعی سیاسی شد. بنابراین آنی از رد شدن همراه با دلایل محکم علمی و دینی نگذشته بود که این طرح رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت. اگرچه مهم‌ترین وجه آن بعد اجتماعی نقاط قوت وضعف این طرح است.  باید توجه داشت که برخی تعصبات به شکل فرهنگ درآمده است که باید در این رابطه تغییر ساختار فرهنگی صورت گیرد؛ فقر فرهنگی و اقتصادی تاثیر زیادی در ازدواج کودکان دارد به گونه ای که برخی خانواده ها برای تامین معیشت کودکان خود را به ازدواج افراد با سن بسیار بالا درمی آورند و این کودکان پس از مدتی نیز طلاق می گیرند که با این اوصاف سن زنان بیوهگی در حال کاهش است؛ بی شک هر اندازه که به محرومیت روستاها و مناطق محروم  از نظر امکانات فرهنگی و رفاهی افزوده شود به همان اندازه این معضل نمود بیشتری دارد بنابراین باید برای رفاه روستاییان و مناطق محروم گام برداشت.

مجید ابهری رفتارشناس در گفتگویی، با اشاره به بهترین سن ازدواج می گوید: "رسیدن به سن بلوغ جسمانی یکی از مقدمات و شرایط ازدواج به شمار می رود در حالیکه بلوغ رفتاری نیز باید سنجیده شود ،هم اکنون یک دختر 15 ساله باوجودی که ممکن است به لحاظ جسمی امکان ازدواج داشته باشد ،اما به هیچ عنوان به بلوغ رفتاری ، فرهنگی و ثبات شخصیتی نرسیده است."

این استاد دانشگاه خاطر نشان می کند: "وجود 24 هزار بیوه زیر 18 سال و همچنین بررسی ازدواج های زیر 18 ساله ها نشان می دهد، که شرایط کنونی جامعه و تربیت فرزندان نسبت به گذشته تغییر معنا داری داشته و باید قانونگذار روند جامعه پذیری و مهارت های زندگی را معیار تعیین سن ازدواج بداند."

هم‌چنین در این میان تقریباً همه ی براندازانِ خارج نشین، در صف موافقان این طرح ایستاده اند. آن‌هم با متعصبانه‌ترین برچسب زنی‌ها و بی‌اخلاق ترین ادبیات ها. قطعاً رسانه ای مثل رادیو فردا که آشکارا از دشمن درجه یک ملت ایران تغذیه مالی و فکری می شود، نگران آسیب های اجتماعی درون کشور ما نیست، پس چرا اینطور حساس و باانگیزه به این موضوع پرداخته است؟

رسانه ‌های بیگانه تلاش ضمن اختلاف افکنی میان دو جریان فکری، این گونه وانمود سازند که نظام سیاسی ایران دچار نوعی ارتجاع فکری در زمینه مباحث اجتماعی است.

از سوی دیگر، یکی از دلایلی که موافقان طرح مذکور به بهانه مقابله با کودک آزاری در موافقت با آن مطرح می کنند: جلوگیری از بارداری کودکان می‌باشد، این در حالی است که قوانین مراقبتی برای ازدواج و بارداری سنین پایین وجود دارد.

طرح "افزایش سن ازدواج" تاکنون مخالفان زیادی را با خود همراه داشته، از جمله این مخالفتها از سوی مرکز پژوهشهای مجلس بوده به طوری که طیبه سیاوشی درباره عدم همکاری مرکز پژوهش‌ها در تدوین طرح «کودک همسری» گفته: «این مرکز در تمام همایش‌هایی که درباره ازدواج زیر ۱۸ سال انجام می‌گیرد حضور می‌یابد تا بتواند جلوی افزایش سن ازدواج را بگیرد.» به گفته سیاوشی این مرکز اعتقاد دارد که تعداد ازدواج‌هایی که در سن کودکی اتفاق می‌افتند کم است و همین مسأله را پایه اصلی مخالفت خود با افزایش سن ازدواج می‌دانند.

هم‌چنین کبری خزعلی، عضو شورای فرهنگی اجتماعی زنان گفته است: "در حمایت از تغییر قانون سن ازدواج دلایلی همچون آمار بالای طلاق در این سن، خطرات پزشکی برای مادران در این سن، ازدواج این گروه سنی با افراد دارای سن بالای میانسالی و پیری و ...مطرح شده اما با توجه به آمار رسمی کشور بسیاری از این ادعاها رد شد و هم چنین جمع کثیری از پزشکان نظریه خطر بالای مرگ برای مادران در سنین پایین را رد کرده‌اند و این آمار را شامل فقط ۱ درصد از مرگ و میر مادران دانسته اند که بسیاری از آن ها به دلیل وجود بیماری زمینه‌ای و ... بوده است و علیرغم تمام موضع گیری‌های اشتباه پزشکی از سوی برخی افراد، کسانی که در سنین زیر ۲۰سال مادر می‌شوند در برابر سرطان‌های زنانه از سلامت بیشتری برخوردارند. با توجه به اینکه اخیرا مرکز پژوهش‌های مجلس طی تحقیق گسترده‌ خود تغییر قانون را لازم ندانسته و بسیاری از ادعاهای حامیان تغییر قانون سن ازدواج را رد کرده است، این مساله را می توان مهر تایید دیگری بر عدم لزوم تغییر قانون فعلی دانست."

باید توجه داشت که بالا بردن محدوده قانونی سنی ازدواج تبعات اجتماعی خود را در آینده خواهد داشت اما به تنهایی برای جلوگیری از آسیب های اجتماعی نیز اصولاً سودمند نیست. همه ی اینها را باید در کنار آنکه ما هم اکنون قانون کاملی برای مراقبت از ازدواج ها و بارداری های دختر زیر ۱۳ سال دارا هستیم سنجید.

امید است حداقل در چنین موضوعاتی، در این مجال بیش از هرچیز به مسئله حیاتی و غیرسیاسی «کودک‌همسری» کارشناسانه پرداخته شود. در حقیقت این موضوع به دلیل حساسیت و نگرانی‌هایی که پیرامون آن وجود دارد، می‌تواند به امری بسیار حساس و مخاطره‌آمیز تبدیل شود. موضوعی که به تنهایی ابعاد و وجوه مختلفی داشته و از ظرفیت‌های قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. در برخورد با این مسئله به غایت تخصصی که از یک سو ریشه در سرنوشت و آینده کودکان بی‌شماری دارد و از سوی دیگر، تعامل و ارتباطی تنگاتنگ با بسیاری هنجارها و ناهنجاری‌های اجتماعی پیدا می‌کند.